Intervista e zv.ndihmës Sekretarit të Shtetit Mattew Palmer për Kohën Ditore, 25 Tetor, 2018
KD: Nuk është befasi për ju se dialogu me Serbinë është tema kryesore, jo vetëm e kësaj interviste, por në përgjithësi në këta muajt e kaluar, dhe se është folur shumë tashmë për zgjidhjet e mundshme. Vetë ju, ashtu si edhe zyrtarë tjerë amerikanë, keni thënë se asgjë nuk është vendosur, se jeni të hapur për çfarëdo lloj zgjidhje, por nuk ka “çeqe blanko” (pra që jo gjithçka është e pranueshme) kjo është fraza që e kam dëgjuar. Pra, çfarë do të mund të thuhej rreth tërë kësaj që po flitet tani – shkëmbimit të mundshëm të territoreve – a hyn kjo brenda asaj që është e pranueshme, apo do të mund të futej në ato të papranueshmet që i nënkupton “çeku blanko”?
Palmer: T’ju sfidoj pak, nëse mundem, kur është në pyetje ajo për të cilën po bisedohet. Ajo që dëshiron SHBA-ja është një marrëveshje për normalizimin e plotë dhe gjithëpërfshirës të marrëdhënieve midis Prishtinës dhe Beogradit, midis Kosovës dhe Serbisë, që domosdoshmërisht duhet të jetë marrëveshje shumëdimensionale. Ajo do ta ketë komponentin politik, do ta ketë komponentin e sigurisë, do ta ketë pjesën që ka të bëjë me ekonominë dhe tregtinë, çështjet kulturore, pronat. Pra, është një gamë e gjerë e shqetësimeve që duhet adresuar dhe zgjidhur në kuadër të një marrëveshjeje gjithëpërfshirëse. Se a është pjesë e saj korrigjimi i kufirit, shkëmbimi i territoreve; mendoj se është paksa çorientuese të thuhet se marrëveshja ka të bëjë vetëm me atë pasi që marrëveshja është gjithëpërfshirëse. Qëndrimi ynë është se duam të inkurajojmë palët që të arrijnë marrëveshjen më të mirë të mundshme, që të gjejnë zgjidhje vetë, zgjidhje kjo që është e qëndrueshme, që është e zbatueshme dhe e pranueshme për të dyja palët. U kemi thënë liderëve të të dyja palëve se nuk kemi vija të kuqe dhe se nuk përjashtojmë asnjë fushë diskutimi të palëve në dialog, por kjo nuk nënkupton se ne do të pranojmë verbërisht atë për të cilën mund të arrihet marrëveshje. Pra, duam që palët të negociojnë marrëveshjen më të mirë të mundshme, ta vënë atë në tavolinë dhe ne do ta shikojmë, kështu që nëse kemi shqetësime rreth çështjeve specifike, atëherë do t’i artikulojmë ato për të parë nëse mund të zgjidhen.
KD: Ku mbetet atëherë Plani Ahtisaari, pasi që e përmendet dimensionin ekonomik, dhe pronën, dhe ky plan ka shumë anekse që trajtojnë këto dhe çështje të ngjashme. Sado që plani nuk u pranua nga Serbia, bazuar në të Kosova e shpalli pavarësinë dhe u pranua prej më shumë se njëqind shteteve, përfshirë SHBA-në. A paraqet kjo tani një sfidim ndaj atij plani dhe ndaj pavarësisë, apo si e shihni ju këtë?
Palmer: Sigurisht se kjo nuk paraqet sfidë ndaj pavarësisë së Kosovës. SHBA-ja mbetet fuqimisht dhe në mënyrë të qartë e përkushtuar për sovranitetin dhe pavarësinë e Kosovës. Por, mendoj se ka hapësirë për bisedime gjithëpërfshirëse midis udhëheqësve të dy palëve, rreth asaj se çfarë nënkupton normalizimi i plotë dhe si mund të funksionalizohet ai. Pra, kjo në të vërtetë paraqet një mundësi që dy palët të ulen, ta definojnë bashkërisht normalizimin dhe ta projektojnë procesin bashkë.
KD: Pra, ju po thoni se këto nuk janë bisedime rreth statusit?
Palmer: Bisedime rreth statusit?! Jo. Statusi i Kosovës është i qartë.
KD: E çfarë të thuhet rreth reagimeve që kemi parë, të cilat janë bukur negative rreth asaj për të cilën po bisedohet tani, të paktën këtu në Kosovë. Të gjitha partitë parlamentare janë shprehur kundër asaj që presidenti Thaçi e quan korrigjim i kufijve. Çfarë nëse në fund ajo marrëveshje, sado komplekse të jetë, refuzohet nga shumica këtu?
Palmer: Sigurisht se duhet të zhvillohen procese politike në të dyja anët, në mënyrë që të konfirmohet dhe ratifikohet ndonjë marrëveshja. Varet nga të dyja palët që të definojnë saktësisht se si do të duket ai proces politik. Pra, vetëm fakti që dy presidentët arrijnë marrëveshje, nuk do të thotë se ajo marrëveshje do të ndodhë. Rrjedhimisht, ata do të duhet të kalojnë nëpër proceset e caktuara gjegjëse nëpër shtetet e tyre, dhe jam i sigurt se do të ketë përfshirje të parlamenteve në të dyja vendet. Ka mundësi të mbahen referendume, por këtë nuk e di, pasi që varet prej vetë sistemeve politike për të vendosur vetë se çfarë është e domosdoshme për të krijuar përkrahjen dhe legjitimitetin e duhur për zbatimin e marrëveshjes së përmasave të tilla.
KD: Dje, javën e kaluar, në të vërtetë gjatë tërë verës kemi dëgjuar atë që neve na duket një qëndrim ndryshe i Gjermanisë… po ashtu është folur shumë rreth asaj se kush e përkrah, e kush jo. A mendoni se ka dallim qëndrimesh dhe cili është mendimi i juaj rreth asaj se çfarë po thonë gjermanët haptazi dhe asaj që po e thoni ju tash? A ka mospërputhje?
Palmer: Nuk dua të flas në emër të gjermanëve…
KD: …jo, por prej perspektivës suaj…
Palmer: …por ajo që mund të them është se se SHBA-ja, qeveria e Gjermanisë dhe të gjithë partnerët tanë në sistemin evropian thellësisht e mbështesin normalizimin e marrëdhënieve midis Kosovës dhe Serbisë. Ky është qëllimi i kësaj.
KD: Arsyeja pse pyes është se në fund e gjithë kjo supozohet se do t’i shpijë dy shtetet drejt BE-së dhe nëse një pjesë e BE-së nuk ndihet rehat me zgjidhjen, atëherë ngritet pikëpyetje e madhe. Prandaj po pyes…
Palmer: E kuptoj pyetjen, por mendoj se çështja këtu është se çfarë nënkupton për vetë palët normalizimi i plotë dhe cili është procesi drejt arritjes së atij qëllimi? Është ky një qëllim i përbashkët i të dyja palëve, është qëllim i përbashkët i SHBA-së, i shteteve anëtare të Bashkimit Evropian, i vetë Bashkimit Evropian si institucion, dhe në të vërtetë Shërbimi i Veprimit të Jashtëm i BE-së është duke udhëhequr procesin e dialogut dhe duke lehtësuar negociatat.
KD: Përmendet ekonominë dhe e lexova diku se në Beograd e keni përmendur edhe Trepçën dhe Liqenin e Gazivodës si çështje që mbase duhen diskutuar brenda këtij segmenti?
Palmer: Nuk varet prej meje, nuk varet prej SHBA-së, varet prej vetë palëve që të flasin rreth asaj se çfarë duhen të përfshijnë si elemente të një marrëveshjeje, si pjesë të një marrëveshjeje bazë për normalizim dhe nuk do të definoj se cilat janë ato elemente. Ata do të duhet t’i definojnë.
KD: Mbase do të duhet të presim se çfarë do të bëjnë ata. Të kalojmë në një temë tjetër, e cila deri para pak kohësh ka bërë shumë bujë, e që tani duket se është tejkaluar. Fjala është për transformimin e Forcës së Sigurisë së Kosovës. Parlamenti i votoi tri ligjet, pati reagime të pritshme nga Serbia, por në përgjithësi ai që dikur ishte reagim bukur negative nga NATO-ja – pasi që kërkesa ishte që çështja të kalohej përmes Kushtetutës – tani disi është zbutur. Pra kjo na bën të besojmë se kjo është në rregull për NATO-n dhe SHBA-në kur është në pyetje mënyra e transformimit të FSK-së?
Palmer: Do të flas në emër të SHBA-së. Ne e mbështesim këtë proces të tranzicionit të FSK-së. Besojmë se ai duhet të ecë përpara ngadalë, në mënyrë shumë të kujdesshme dhe transparente. Ne do ta mbështesim këtë proces. Do të jetë proces shumëvjeçar siç janë marrë vesh mes tyre qeveritë e Kosovës dhe SHBA-së. Ne duam që FSK-ja të mbetet shumetnike, mendojmë se kjo gjë është e rëndësishme për FSK-në si institucion, mendojmë që kjo është e rëndësishme për Kosovën si shoqëri dhe duam që tranzicioni të ecën përpara në një mënyrë që mbështet paqen dhe sigurinë rajonale.
KD: E në çfarë mase mund të vazhdojë ta ndihmojë këtë proces tani SHBA-ja? A do të ketë të reja nga SHBA-ja, tani që kjo gjë ka nisur të ndodhë?
Palmer: Është ky një proces për të cilin është arritur marrëveshje midis dy qeverive tona, pra se si duhet të ecet përpara. Pres që të ketë bisedë, pres që të ketë proces për të ndihmuar tranzicionin, për të ndihmuar në menaxhimin e tij, në mënyrë që ai të ecën lehtë dhe në pajtim me planin për të cilin është arritur marrëveshje dhe që t’i kontribuojë paqes në rajon.
KD: Tani, të flasim për fasim për sundimin e ligjit…
Palmer: … një nga temat e mia të preferuara…
KD: …ka qenë halë në sy të shumë njerëzve këtu, për shkak se shumë gjëra, të themi ashtu, na janë mohuar, për shkak se nuk kemi arritur sukses të mjaftueshëm. Për shembull liberalizimi i vizave u tha se ishte bllokuar shkaku i mungesës së suksesit në sundimin e ligjit. E kemi pasur këtu edhe EULEX-in, janë bërë shumë eksperimente të ndryshme këtu, por megjithatë ndiejmë se nuk e kemi arritur vërtetë nivelin që e dëshirojmë. Si ju duket juve gjendja e sundimit të ligjit në Kosovë dhe çfarë duhet të ndodhë që më në fund ta kemi mundësinë për të thënë se tani i kemi kryer punët mirë?
Palmer: Ka pasur përparim, por duhet bërë më shumë. Sinqerisht, populli i Kosovës, qytetarët e Kosovës meritojnë më shumë në fushën e sundimit të ligjit. Kjo gjë është fundamentale për të ardhmen e Kosovës, është fundamentale për suksesin e shtetit të Kosovës dhe është fundamentale për aspiratat e Kosovës për t’u integruar në sistemin evropian dhe atë ndërkombëtar. Kemi qenë, për shembull, të shqetësuar me tempon me të cilin partitë politike kanë vendosur besnikët e tyre në poste të qeverisë në të gjitha nivelet, prej posteve më të larta, e deri tek ato të nivelit më të poshtëm në qeveri. Është me rëndësi që për postet e shërbyesve publikë, postet e besimit, të zhvillohet një garë e hapur, fer, dhe transparente, dhe që në këto pozita, këto mundësi, këto përgjegjësi, të vihen personat më të mirë dhe më të kualifikuar.
KD: Ju ua shprehni këto pikëpamje dhe qëndrime zyrtarëve të qeverisë gjatë takimeve mes jush?
Palmer: Natyrisht se po. Këtë gjë ua them privatisht, ua them publikisht.
KD: E cila është përgjigja? E di se ju nuk mund t’i citoni se kush tha çfarë, por a mendoni se ata njëmend e kuptojnë se kjo është aq e rëndësishme?
Palmer: Secili pajtohet rreth parimeve.
KD: Vetëm rreth parimeve?
Palmer: Kjo është diçka që duhet të ndryshojë. Mendoj se ekziston një mirëkuptim i përgjithshëm nga të gjithë se përse kjo gjë është e rëndësishme dhe ajo që duam të shohim është që ky mirëkuptim të përkthehet në vepra.
KD: Por, ajo që kemi parë në disa raste madje edhe rishtazi, si për shembull në rastin e ashtuquajtur të veteranëve të rremë është se politikanët në të vërtetë po përzihen në mënyrë negative. Ata ndërhyjnë bukur shumë, të paktën duke ua shtuar presionin prokurorëve madje edhe kur ata tentojnë të ndërmarrin diçka që sipas shumicës prej nesh duhet të ndërmerret. Çfarë duhet bërë për të dalur nga ky rreth vicioz, në të cilin politikanët ushtrojnë presion dhe pastaj, shkaku i atij presioni, puna nuk bëhet?
Palmer: Mendoj se ka disa gjëra që mund të bëhen. Më e rëndësishmja është që liderët e zgjedhur dhe liderët e partive politike të sillen ndryshe, pra të mos e bëjnë atë gjë, dhe ky është një vendim, është një zgjedhje që e bën. Ka edhe mundësi që parlamenti të vendosë rregulla, sisteme dhe masa mbrojtëse, të cilat do t’ua vështirësonin politikanëve dhe partive politike ndërhyrjen në atë që duhet të jenë procese të pavarura dhe transparente. Ka disa ligje që po shqyrtohen në parlament tani…
KD: …tashmë sa kohë…
Palmer: … do të ishte e dobishme dhe është e rëndësishme që ato ligje të vihen përpara dhe është me rëndësi që legjislacioni të jetë efektiv në atë që po mundohet të arrijë dhe që të zbatohet ashtu që të shtyhet qëllimi përpara.
KD: Kemi problem në Parlament pasi që ka çështje të cilat ata po mundohen t’i trajtojnë tashmë sa vjet, por ende nuk e kanë bërë. Në fushën e sundimit të ligjit janë të ashtuquajturat ligjet anti-mafia për të cilat është duke u diskutuar tashmë, nuk e di, mbase katër apo pesë vite. Apo, për shembull, reforma zgjedhore, për të cilën gjë po flitet tashmë shtatë apo tetë vjet…
Palmer: Do të donim që këto ligje të ecnin përpara dhe të zbatohen.
KD: Njëmend prisni që këta njerëz që nuk e kanë bërë këtë gjë gjatë shtatë viteve të kaluara ta bëjnë tani?
Palmer: Mendoj se është tërësisht e mundur.
KD: Po, por ajo që mbase jam duke e thënë është se si mund t’i nxisë shoqëria këta njerëz të bëjnë atë që pritet prej tyre, pasi është e qartë që nuk po mjafton vetëm t’ua thuash?
Palmer: Paj, qytetarët kanë mundësi që t’i zgjedhin liderët e tyre, kështu që fjala përfundimtare mbi mosgatishmërinë dhe paaftësinë e liderëve për të realizuar premtimet dhënë votuesve jepet përmes ciklit zgjedhor. Ndërkohë, mendoj se është e rëndësishme që liderët politikë t’i dëgjojnë shqetësimet e zgjedhësve të tyre, në mënyrë që të ketë mundësi që qytetarët e Kosovës t’ua bëjnë qartë liderëve të tyre të zgjedhur se çfarë presin.
KD: Pra zgjidhja përfundimtare qëndron brenda procesit demokratik. Pyetja ime e fundit ka të bëjë me sektorin e energjetikës. (Palmer: Patjetër) SHBA-ja ka qenë shumë e përfshirë në këtë fushë, duke ndihmuar, ose duke udhëzuar e këshilluar. E tani ndodhemi në një gjendje në të cilën projekti për termocentralin Kosova e re – që ka qenë e ide e vjetër e më shumë se dhjetë viteve të kaluara – ka pësuar zmbrapsje të konsiderueshme e nuk e di se a do të pajtoheshit ju me deklaratën që vjen prej…
Palmer: Dr. Kimit, me janë to njohura deklaratat…
KD: Po… që tha se tërhiqet mbështetja e projektit (nga Banka Botërore)…
Palmer: Shtetet e Bashkuara mbështesin fuqishëm përpjekjet që ndërtohet termocentrali Kosova e Re. Do të ofronte kapacitetin e gjenerimit të pandërprerë të energjisë që i duhet Kosovës. Do të përmirësonte theksueshëm rrethanat mjedisore në Kosovë dhe do të reduktonte emetimin e thërrmijave nga termocentrali për 95 për qind, nëse më kujtohen mirë të dhënat. Ne jemi të kënaqur që kemi një kompani amerikane që është rreshtuar për t’i prirë këtij projekti. Ne jemi të zhgënjyer me deklaratat që kanë ardhur nga Banka Botërore, nga dr. Kim, por ne mendojmë se është krejtësisht e mundshme që “Contour Global” dhe Qeveria e Kosovës të gjejnë financimin e duhur që ky projekt të ecë përpara.
KD: Ju prisni se kjo do të ndodhë brenda afatit të planifikuar kohor?
Palmer: Mbesim të përkushtuar ndaj këtij projekti.
KD: Edhe Qeveria juaj?
Palmer: Absolutisht.
KD: Ne lexojmë shumë dhe kur lexon diçka që thotë se e gjithë kjo (në dialog) ka të bëjë me të ashtuquajturin “spastrim etnik paqësor”, kështu që tani po u kthehem pyetjeve që i shtrova në fillim, kjo na bën të rrënqethemi (Palmer: E kuptoj…) dhe askush nuk e sqaron se nuk është ashtu…
Palmer: Unë do të isha më shumë se i kënaqur ta shpjegoj se nuk është. Krejt kjo lidhet me procesin e normalizimit të marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë.
KD: E kuptoj për çka është ideja e dialogut, por ajo çfarë po ndodhë prapa dyerve të mbyllura, ku njerëzit kanë nisur të flasin për këmbim territoresh, që sipas këtij definicioni po nënkupton edhe lëvizje popullsish, që gjë të kujton diçka që ishte provuar disa vite më parë…
Palmer: Unë nuk pajtohem se përfshin edhe zhvendosje popullsish sipas atij definicioni. Kjo nuk është e vërtetë.
KD: Është pretenduar se do të ketë – po e përmend vetëm shkrimin e z. Kupchan, i cili ëësht vetëm njëri prej shumë atyre që e thonë këtë, përfshirë edhe serbët në Kosovës, ata në jug të Lumit Ibër, të cilët kanë qenë goxha të zëshëm në kundërshtimin e tyre. Mbase ne mund ta përdorim këtë mundësi për të pyetur se cili do të ishte mesazhi juaj për njerëzit e të gjitha bashkësive këtu, sepse ata frikësohen se kjo marrëveshje në fakt vetëm do ta prolongonte konfliktin, në vend se ta përfundonte?
Palmer: Kosova është një shoqëri multietnike: kjo është bërthama e identitetit të saj. Shtetet e Bashkuara mbështesin Kosovën si shoqëri multietnike. Në Kosovë ka vend për shqiptarët etnikë, ka vend për serbët etnikë, ka vend për goranët, turqit dhe romët, dhe për të gjithë të tjerët që janë qytetarë të Kosovës pavarësisht prejardhjes së tyre etnike. Është e rëndësishme që korniza legale në Kosovë ofron mbrojtje për pakicat dhe korniza ligjore ekzistuese e Kosovës ofron mbrojtje shumë të fuqishme për pakicat, dhe në shumë aspekte i tejkalon edhe standardet evropiane. Ne do të vazhdojmë të kemi partneritet me Kosovën, me autoritetet e Kosovës, me shoqërinë kosovare, në përkrahje të qëllimit për një civilizimi multietnik të fortë e të qëndrueshëm, ku gjithësecili ndjehet fuqishëm pjesë e tij.
KD: Pra, kjo nënkupton se qëndrimi i Shteteve të Bashkuara ka ndryshuar një për qind, 0.5 për qind ose fare?
Palmer: Për identitetin multietnik të Kosovës?
KD: Jo, jo, në përgjithësi kundrejt dialogut ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, ose ndaj llojit të shtetit që është Kosova ose që duhet të mbetet, ose që duhet të bëhet?
Palmer: Prej pikëpamjes së qëllimeve dhe objektivave të Shteteve të Bashkuara, procesi i normalizimit të marrëdhënieve ndërmjet këtyre dy vendeve, sipas pikëpamjes së vizionit tonë për partneritetin me Kosovën si shoqëri multietnike – ai qëndrim vazhdon të mbetet krejtësisht i njëjtë.
