Intervista e Zëvendës-ndihmës së Sekretarit të Shtetit, z. Yee për RTK, 29 mars 2017
RTK: z. Yee, ju faleminderit që gjetët kohë sërish. Mirë se vini.
ZNS Yee: Ju faleminderit shumë.
RTK: Keni pasur takime me udhëheqësit e Kosovës gjatë vizitës suaj. A ka qenë qëllimi i vizitës suaj vetëm për të diskutuar për zhvillimet e fundit apo mos keni porosit të drejtpërdrejtë për ta?
ZNS Yee: Nuk kam qenë në Kosovë qe pothuajse një vit dhe jam shumë i lumtur që jam sërish këtu dhe për mundësinë për të folur me udhëheqësit në qeveri, me deputetët, disa prej kolegëve të mi në ambasadë dhe natyrisht edhe me komunitetin diplomatik për disa prej sfidave me të cilat përballet vendi. Por edhe për të rikonfirmuar mbështetjen e fuqishme të Shteteve të Bashkuara të Amerikës për Kosovën, për zhvillimin e vazhdueshëm të Kosovës si shtet i pavarur e sovran, për zhvillimin e saj të vazhdueshëm si shtet stabil, demokratik dhe i begatshëm, si dhe për t’i shqyrtuar prioritetet tona për Kosovën. Për prioritetet tona, për të cilat jemi pajtuar me qeverinë, që përfshijnë fuqizimin e ekonomisë, fuqizimin e institucioneve demoraktike dhe të qeverisjes në Kosovë, si dhe për forcimin e marrëdhënieve me fqinjtë, si me Serbinë apo me Malin e Zi p.sh. për ta forcuar sigurinë rajonale.
RTK: Një prej temave më të përfolura ditëve të fundit ka qenë formimi i Forcës së Armatosur të Kosovës apo transformimi i Forcës së Sigurisë së Kosovës. Kosova gjithmonë ka kërkuar bekimin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe të aleatëve të saj sa i përket vendimeve të rëndësishme. A nënkupton kjo që Shtetet e Bashkuara të Amerikës e përkrahin formimin e Forcës së Armatosur të Kosovës?
ZNS Yee: Siç e dini, Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Kosova janë partnerë strategjikë dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës e kanë përkrahur Kosovën prej fillimit në zhvillimin e saj si shtet i pavarur e sovran. Kjo, natyrisht, përfshin për ne dhe për Kosovën, që eventualisht Kosova të ketë forcën e saj të armatosur. Ne ndjejmë se ky është zhvillim normal. E kemi ndihmuar Kosovën në zhvillimin e ‘udhërrëfyesit’ se si duhet ta arrijë këtë qëllim. Ky udhërrëfyes përmban shumë hapa. Një prej hapave më të rëndësishëm, natyrisht, është bashkërenditja e ngushtë me ne, me partnerin strategjik të Kosovës, si dhe me NATO-n dhe aleatët e NATO-s. Mendojmë se është jashtëzakonisht e rëndësishme që një hap kaq i rëndësishëm dhe domethënës, siç është formimi i forcës së armatosur, kërkon që të gjithë udhëheqësit e vendit që kanë të bëjnë me procesin e transformimit, që do të preken nga transformimi, që të gjitha palët të konsultohen sa më plotësisht që është e mundshme. Deri tash, sipas këndvështrimit tonë, procesi i konsultimeve nuk ka qenë adekuat. Për këtë arsye po kërkojmë nga qeveria, nga Kryetari i Kuvendit dhe të tjerët të përfshirë në këtë nismë që ta tërheqin ligjin derisa procesi konsultativ, procesi i bashkërenditjes të bëhet në pajtim me udhërrëfyesin. Sërish, ne mbështesim qëllimin që eventualisht Kosova të ketë armatën e saj. Ndjejmë se ky është proces normal për çdo vend sovran. Por, ka një mënyrë të duhur për ta bërë këtë. Dhe duhet të ketë konsultime. Këtë gjë dëshirojmë ta shohim ne.
RTK: Cila është mënyra e duhur për ta bërë këtë?
ZNS Yee: Mendoj se ta nisësh një forcë të armatosur është, natyrisht, çështje praktike. Para së gjithash, përfshin trupa, pajisje, trajnime. Kërkon mbështetje nga aleatët, nga aleatët e ardhshëm e që shpresojmë se Kosova do të jetë në NATO një ditë. Pra, duhet të ketë bashkërenditje ndërmjet autoriteteve ushtarake. Po ashtu, ky është hap i rëndësishëm politik sepse ka pasur një marrëveshje ndërmjet qeverisë së Kosovës, ndërmjet Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe partnerëve të tjerë të Kosovës se do të ketë proces të konsultimeve, do të ketë proces të bashkërenditjes së të gjitha elementeve, të hapave politikë dhe ushtarakë. Deri tash, kjo bashkërenditje nuk ka qenë e mjaftueshme. Pra, dëshirojmë që qeveria të bëjë një hap prapa dhe ta heqë ligjin nga tavolina ashtu që të ketë bashkërenditje të duhur dhe hapat e tjerë përkatës.
RTK: A janë ndryshimet kushtetuese për këtë çështje e vetmja mënyrë për shkuar përpara në këtë proces?
ZNS Yee: Siç e thashë, ekziston udhërrëfyesi, të cilin e kanë hartuar ShBA-të dhe aleatët e NATO-s me Kosovën se si kjo nismë kaq e rëndësishme duhet të ecë përpara. Këtu përfshihet përkrahja politike brenda Kosovës për një hap të tillë. Kjo nënkupton që duhet të konsultohen të gjitha partitë politike. Duhet të ketë një periudhë kohore gjatë të cilës ka debat ndërmjet palëve të interesuara dhe hisedarëve që të merren parasysh shqetësimet dhe që hapat e domosdoshëm brenda udhërrëfyesit të bëhen në transparencë të plotë pa asnjë fshehtësi. Nuk ka nevojë për fshehtësi në këtë çështje. Pikëpamja jonë është se transformimi duhet të bëhet me ndryshim kushtetues.
RTK: Çka nëse udhëheqësia kosovare nuk arrin ta bind Listën Serbe për të votuar për ndryshimet kushtetuese? Cili duhet të jetë hapi i ardhshëm? A duhet t’i presim pafundësisht?
ZNS Yee: Siç e thashë, mendoj se është shumë me rëndësi për qeverinë e Kosovës për tu siguruar që ka pasur konsultime adekuate me të gjitha partitë politike. Kjo çështje do t’i prekë të gjithë qytetarët, të gjitha partitë politike në Kosovë. Ky konsultim duhet të ndodhë. Mendoj se po ashtu presim që qeveria të konsultohet me partnerët e koalicionit, me partnerët në qeveri; duhet të ketë konsultime me të gjithë ministrat në kabinet. Faktori i rëndësishëm nuk është që ndonjë parti e caktuar të ketë veto ose ta thotë fjalën e fundit se a do të ndodhë kjo gjë. Ideja është se në demokraci të gjitha partitë politike meritojnë të kenë zërin e tyre. Pra, si përkrahës i fuqishëm, si partneri i fuqishëm strategjik i Kosovës, presim që qeveria t’i ketë këto konsultime, të bëjë përpjekje në mirëbesim dhe të sinqerta për të fituar mbështetjen e të gjitha partive politike para se të ecë përpara. Para se ky ligj të dalë në Kuvend, duhet të ndodhin këto konsultime.
RTK: Një çështje tjetër e rëndësishme që po vazhdon qe një kohë të gjatë në Kosovë është çështja e shënimit të kufirit me Malin e Zi. Kjo çështje është ndër kushtet për Kosovën për të ecur drejt liberalizimit të vizave me BE-në. Partitë opozitare e kanë kundërshtuar këtë çështje dhe nuk duan të votojnë për marrëveshjen në formën e tanishme. Çka mendoni për këtë çështje dhe cila është zgjidhja më e mirë?
ZNS Yee: Duhet të them dhe ndoshta është dashur ta them qysh në fillim se natyrisht Kosova është shtet sovran dhe ne mbështesim të drejtën e udhëheqësve të saj për të vendosur – si përfaqësues të zgjedhur të qytetarëve të Kosovës – se çfarë marrëveshjesh i bëjnë apo nuk i bëjnë me vendet e tjera. Në këtë shembull të caktuar, ne besojmë se kjo marrëveshje është e mirë. Besojmë se marrëveshja për shënimin e kufirit me Malin e Zi është diçka që duhet të miratohet. Është e planifikuar. Është përgatitur në mënyrë shumë serioze profesionale. Siç e dini, ekspertët e Departamentit të Shtetit të SHBA-së e kanë bërë vlerësimin e tyre. Ka qenë një komision qeveritar që po ashtu e ka shqyrtuar marrëveshjen për tu siguruar se harta, shënimi i kufirit, është i saktë. Në të dy rastet, si Komisioni qeveritar, po ashtu edhe Departamenti i Shtetit arritën në përfundim se ky shënim i kufirit ishte i saktë. Po ashtu, ne besojmë se zgjidhja e një çështjeje në mes të fqinjëve ka vlerë të madhe. Mendoj se është ndër qëllimet tona të rëndësishme në rajon për t’i parë shtetet fqinje duke arritur marrëveshje për t’i përmbyllur kontestet, për të treguar se nuk ka më probleme ndërmjet fqinjëve. Është me rëndësi për ne, si partner strategjik, është me rëndësi për Bashkimin Evropian, që ta dimë se nuk ka ndonjë çështje të mbetur ndërmjet fqinjëve. Pra, ne mendojmë se është ujdi e mirë. Shpresojmë shumë se Marrëveshja për shënimin e kufirit do të miratohet nga Kuvendi. E mirëpresim faktin që Lista Serbe është kthyer dhe që ka dhënë shenja se është e gatshme ta përkrahë atë. E kuptojmë se duhet të ketë diskutime, natyrisht duhet të ketë debat, por në fund besojmë se është me rëndësi. E kuptoj se Përfaqësuesja e Lartë e BE-së, zonja Mogherini, kur ishte këtu para nja 3 javëve ka thënë se miratimi i marrëveshjes do ta çbllokojë liberalizimin e vizave për Kosovën, prandaj mendojmë se ky është hap domethënës. Siç e kam kuptuar, shumë njerëz në Kosovë do ta përkrahnin atë prandaj shpresojmë se do të miratohet.
RTK: Pikërisht, shënimi i kufirit është ndër kushtet e vëna nga BE-ja për Kosovën për liberalizimin e vizave. Tash, ky nuk ka qenë kusht për vendet tona fqinje, dhe duket që qytetarët dhe udhëheqësit politikë të Kosovës janë të frustruar me këtë fakt. Jemi vendi i vetëm në rajon që është i izoluar. Sa kohë do të duhet për tu përmbyllur ky proces dhe cilat do të ishin përfitimet për qytetarët e Kosovës nga liberalizimi i vizave?
ZNS Yee: Siç e dini, ky është vendim që merret nga Bashkimi Evropian dhe nga shtetet anëtare, jo nga SHBA-ja. Natyrisht, shpresojmë shumë që Kosova do ta arrijë këtë qëllim. Është hap i rëndësishëm përpara për t’iu bashkuar shteteve tjera evropiane demokratike. Është shenjë e pjekurisë në rritje të Kosovës si demokraci, si anëtare e familjes evropiane. Do t’ua mundësojë qytetarëve të udhëtojnë më lehtësisht, siç do të duhej ta bëjnë, në shtete fqinje evropiane, mundëson shkëmbim më të mirë të ideve e informatave. Ky do të jetë përfitim tepër i mirë. Prandaj shpresojmë që Qeveria e Kosovës, Kuvendi do të bëjnë çkado që është e nevojshme për ta arritur këtë qëllim sa më parë që është e mundur. Përfaqësuesja e Lartë ka qenë shumë e qartë se çka nevojitet për ta çbllokuar procesin. Ju kuptoj kur thoni se shtetet e tjera, që e kanë liberalizimin e vizave, ndoshta s’është dashur t’i ndërmarrin të njëjtat hapa, por mendoj se është mësim i rëndësishëm në procesin e integrimit: nuk është proces statik. Nuk qëndron i njëjtë. Kushtet ndryshojnë dhe me kohë jepen kushte tjera. Kjo është arsyeja tjetër pse besojmë se udhëheqësit kosovarë duhet ta shfrytëzojnë këtë mundësi. Mos e vononi çështjen më shumë. Miratojeni marrëveshjen. Ndërmerrni hapa të tjerë të nevojshëm për të avancuar drejt BE-së, drejt NATO-s, sepse sa më shumë të vonoheni, sa më shumë që të ketë ngecje dhe mungesë të përparimit, aq më shumë ka gjasa të ketë kushte tjera.
RTK: Demarkacioni dhe Asociacioni ishin pjesë e marrëveshjes së arritur ndërmjet Kosovës dhe Serbisë në Bruksel në 2015-tën. Në njërën anë i kemi partitë opozitare shqiptare që i kundërshtojnë këto dy çështje, e në anën tjetër e kemi Listën Serbe, që sapo janë kthyer në Kuvend, të cilën e kundërshtojnë formimin e Forcave të Armatosura të Kosovës dhe këmbëngulin për miratimin e Asociacionit. Gjatë vizitës suaj jeni takuar me të dy palët. A ka mundësi kompromisi për zgjidhjen e këtyre çështjeve?
ZNS Yee: Si diplomat, besoj se gjithmonë ka zgjidhje për çfarë mospajtimi mes vendeve, mes palëve, nëse ka vullnet politik, nëse ka mirëbesim dhe përpjekje të sinqertë nga ana e udhëheqësve. Këtë po e kërkojmë edhe ne. Po iu bëjmë thirrje të gjithë udhëheqësve që ta bëjnë punën e tyre, të ulen dhe të gjejnë zgjidhje, e jo vetëm për të fituar pikë politike. Duhet t’i kujtojnë qëllimet e qytetarëve të Kosovës, të cilat janë që të kenë të ardhme më të mirë, ekonomi më të fortë, vende pune, mundësi për të rinjtë, shërbime më të mira qeveritare, rastin për integrim me pjesën tjetër të Evropës. Të gjitha këto gjëra kërkojnë përparim të normalizimit ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Nëse nuk ka përparim në normalizim, ka gjasa që nuk do të ketë as përparim në rrugën drejt Bashkimit Evropian. Pra, e dimë se është e vështirë. E dimë se nuk ka zgjidhje të lehta por duhet të ketë përpjekje të sinqerta, duhet të ketë vullnet politik nga udhëheqësia për t’i gjetur zgjidhjet.
RTK: Duke marrë parasysh zhvillimet në Kosovë në dy vitet e fundit, të gjitha mospajtimet, madje edhe ndërmjet partnerëve të koalicionit, a ka gjasa për zgjedhje të parakohshme në Kosovë? A do ishte kjo ide e mirë?
ZNS Yee: Prapë, ky është një vendim që duhet të merret nga udhëheqësit e zgjedhur të Kosovës. Është pikëpamje e jona, pikëpamje e Shteteve të Bashkuara, se Kosova ka shumë sfida të rëndësishme para vetes, shumë nisma të rëndësishme që populli i Kosovës pret nga Qeveria që të ballafaqohet me to në mënyrë të drejtë, jo që të vonojë dhe të shtyjë. Fatkeqësisht, zgjedhjet kanë si efekt vonimin e reformave, vonimin e vendimeve të vështira. Prapë, është një shenjë e rëndësishme e zhvillimit demokratik dhe pjekurisë politike që shteti të ketë zgjedhje sipas orarit. Pra, sipas orarit zgjedhjet nuk do të duhej të mbaheshin deri vitin e ardhshëm. Kjo do t’i japë Qeverisë dhe Kuvendit më shumë kohë që të bëjnë punën e tyre – të kalojnë ligje dhe reforma, ta miratojnë Marrëveshjen për shënimin e kufirit, të bëjnë përparim lidhur me normalizimin, t’i përmirësojnë marrëdhëniet me fqinjët, ta luftojnë korrupsionin, dhe kjo e fundit është njëra nga problemet më të mëdha në Kosovë me të cilën udhëheqësit duhet të ballafaqohen. Nëse udhëheqësit, qoftë në Kosovë, apo kudo në rajon dhe botë thjeshtë mbajnë zgjedhje të parakohshme kurdo që u dalin vështirësi në përpjekjet për të zgjidhur problemet, atëherë nuk do të ketë përparim. Pra, këshilla jonë për udhëheqësinë e Kosovës është që të përballen me sfidat, jo të vonojnë dhe të shtyjnë, jo të mbajnë zgjedhje të parakohshme. Kjo është diçka për të cilën ne i inkurajojmë udhëheqësit në tërë rajonin, meqë ra fjala. Është shenjë shumë e mirëseardhur që disa shtete, Shqipëria për shembull – Shqipëria do, së paku do të duhej, të mbajë zgjedhjet e saj me orar të rregullt në qershor, me 18 qershor besoj. Atje ne e nxisim opozitën dhe gjitha partitë që të marrin pjesë në zgjedhje në plotëni, jo që ti bllokojnë zgjedhjet. Dhe, nëse ka probleme ne besojmë se opozita dhe Qeveria duhet të kenë dialog që të zgjidhin problemet në mënyrë që zgjedhjet të jenë të lira të drejta. Kur të vie koha – dhe për këtë ka orar sipas ligjit se kur duhet të mbahen zgjedhjet – ne shpresojmë se edhe në Kosovë zgjedhjet do të mbahen në mënyrë të lirë dhe të drejtë. Jo si shteg i ikjes dhe jo si mënyrë për t’i ikur përgjegjësisë.
RTK: Z. Yee, ju faleminderit për intervistën. Ishte kënaqësi.
ZNS Yee: Ju faleminderit shumë.
