Intervista e ambasadorit Delawie për Koha Ditore, 27 shtator 2017
KD: Z. Ambasador, tani kemi qeverinë e re. Cilat janë pritjet tuaja nga qeveria e re dhe sa është realisht e mundshme që qeveria e re të përmbushë pritjet – si tuajat ashtu edhe të shoqërisë kosovare – duke e pasur parasysh shumicën tejet të ngushtë që e kanë?
Delawie: Jam takuar me shumë ministra të rinj të qeverisë së re dhe pritja e shpresa ime është se të gjithë ata do të punojnë për avancimin e interesave të Kosovës dhe të qytetarëve të Kosovës, si brenda ashtu edhe në botë. Prioritetet për të cilat kam fjalën janë sundimi i ligjit, zhvillimi ekonomik dhe siguria; natyrisht janë edhe prioritetet tjera të brendshme që qeveria duhet ti ketë parasysh.
Për sa i përket çështjes së numrave që ngritët, 61 nga 120 vendeve është shumica më e ngushtë që mund të jetë dhe prapë të kesh shumicë. Por, duhet ta kesh në mendje qeverinë e kaluar. Kuvendi i fundit kishte shumicë të gjerë, prapë Kuvendi nuk është se ka mundur të arrijë shumëçka. Kështu që shpresoj që Kuvendi i ri, edhe nëse janë vetëm 61, mund të arrijë të bëjë diçka…
KD: Pra, a do të prisnit që opozita të jetë më konstruktive ashtu që ta ndihmojë qeverinë për të arritur të paktën diçka?
Delawie: Ka disa gjëra që praktikisht nuk janë politikisht kundërthënëse, prandaj sinqerisht do të shpresoja se opozita do të ndihmojë që këto gjëra të përfundohen. Mendoj se Kosova duhet të lëvizë përpara dhe besoj se këtë e pranojnë të gjithë. Qartazi ka disa çështje ndarëse, por padyshim se ka edhe aso çështjesh që me siguri nuk janë edhe aq ndarëse.
KD: Në mesin e çështjeve ndarëse mbase mund të numërojmë atë të demarkacionit, pasi që ishte një prej atyre që ka shkaktuar goxha telashe gjatë dy-tre vjetëve të fundit. Meqë ka pasur interpretime të ndryshme rreth asaj se cili është qëndrimi i SHBA-së rreth çështjes, do të dëshiroja ta qartësojmë: A i miraton apo përkrah SHBA-ja hapat që qeveria e re i ka ndërmarrë për ta adresuar çështjen e marrëveshjes së demarkacionit me Malin e Zi? A e mbështet SHBA-ja rihapjen e çështjes në mënyrë që të arrihet një marrëveshje ndryshe me Podgoricën?
Delawie: Besoj se qëndrimi ynë ka qenë goxha i qartë gjatë disa viteve të fundit. Ne besojmë se marrëveshja që është arritur më 2015 i reflekton me saktësi kufijtë që kanë ekzistuar ndërmjet Kosovës dhe Malit të Zi prej të paktën vitit 1974. Natyrisht se kufiri ndërmjet dy shteteve është çështje bilaterale ndërmjet Kosovës dhe Malit të Zi. Lutja ime kryesore në këtë rast është që askush të mos bëjë ndonjë gjë që do ti prishte marrëdhëniet vërtetë të mira ndërmjet këtyre dy shteteve. Marrëdhëniet e mira me Malin e Zi janë vërtetë shumë të rëndësishme për Kosovën dhe nga ana tjetër, mendoj se marrëdhëniet e mira me Kosovën janë të rëndësishme për Malin e Zi. Mali i Zi e ka mbështetur shumë Kosovën në botë dhe vazhdon ta bëjë këtë, e tani është edhe një shtet fare i ri anëtar i NATO-s dhe unë dua të sigurohem që pa marrë parasysh se si do të rezultojë kjo puna me shënimin e kufirit, marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe Malit të Zi do të vazhdojnë të jenë njëjtë të qëndrueshme qysh janë edhe sot.
KD: Një tjetër temë e nxehtë është dialogu. Ka thirrje të përsëritura për ndryshim formati dhe përmbajtjeje të dialogut të Brukselit. Cili është qëndrimi amerikan karshi këtij ndryshimi të formatit? A mendoni se me udhëheqjen e dialogut prej presidentit do të mund të prodhohen rezultate më të mira apo kjo gjë do ta thellonte edhe më shumë çarjen mes opozitës dhe qeverisë, duke e pasur parasysh faktin se opozita tanimë ka shprehur shqetësime dhe e ka kundërshtuar synimin e presidentit për ti prirë këtij procesi?
Delawie: Mendoj se është me rëndësi që të pranohet se dialogu tanimë ka sjellë gjëra vërtetë të rëndësishme pozitive për qytetarët e Kosovës – marrëveshjen e doganave, kodin telefonik që do të hyjë në fuqi brenda disa muajsh, dhe gjëra të tilla. Kemi pasur riintegrim të policisë së Kosovës në veri dhe kështu me radhë. Është me rëndësi të pranohet që dialogu i ka sjellë Kosovës përfitime substanciale . Mënyra e saktë si organizohet dialogu? Dialogu i takon Kosovës dhe Serbisë, ndërsa BE-ja po ndërmjetëson e SHBA-ja e përkrah fuqishëm atë dhe kemi bërë shumë për të ndihmuar gjatë viteve. Nëse dy qeveritë duan ta ndryshojnë mënyrën se si e zhvillojnë dialogun, atëherë për mua nuk ka problem, për aq kohë sa ato merren vesh. I tërë dialogu ka të bëjë vetëm me marrëveshje ndërmjet dy shteteve. Kështu që mendoj se kjo gjë është në rregull dhe se është pozitiv fakti që që të dy shtetet po kërkojnë mënyra që ta ripërtërijnë, freskojnë dialogun, i cili ka kaluar nëpër disa muaj të zorshëm.
KD: Çfarë e shihni ju si mënyrën më të mirë për të ecur përpara në shtegun e përpjekjes për të arritur konsensus përbrenda Kosovës për sa i përket dialogut? Nëpërmjet cilit institucion mendoni se do të mund të bëhej kjo?
Delawie: Nuk dua ta marr qëndrim rreth asaj se si saktë do të organizohet Qeveria e Kosovës për këtë çështje, sepse kjo nuk më takon mua. I takon Qeverisë së Kosovës. Mendoj se është me rëndësi që të gjithë ta pranojnë se ka përfitime të njëmendta që mund të arrihen përmes dialogut me Serbinë. Përmirësimi i marrëdhënieve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë është esencial për të dyja shtetet që ato të mund ta avancojnë përparimin e tyre drejt anëtarësimit në Bashkimin Evropian. Mendoj se është e arsyeshme të ketë përpjekje për ti inkorporuar këndvështrimet e sa më shumë akterëve politikë të Kosovës që të jetë e mundshme.
KD: Pjesë e dialogut është edhe asociacioni i komunave me shumicë serbe, temë kjo që po ashtu ka nxitur diskutime të shumta. Çështja është ende e pazgjidhur dhe disi ka pushuar pasi që Gjykata Kushtetuese i bëri publike zbulimet e veta. Si prisni ju që kjo qeveri të veprojë tani, pasi që ajo e mëparshmja thjeshtë nuk e ka adresuar çështjen?
Delawie: Asociacioni i komunave me shumicë serbe është një premtim i mbetur nga plani i Ahtisaarit, pra ka qenë vërdallë qe një kohë. Mendoj se vendimi i Gjykatës Kushtetuese, besoj nga dhjetori i vitit 2015, ishte i rëndësishëm. Unë sigurisht mendoj se Asociacioni i komunave duhet të krijohet në përputhje me Kushtetutën e Kosovës. Më erdhi mirë kur e pashë deklaratën e Përfaqësueses së Posaçme të BE-së, z-njës Apostolova se ky është edhe vizioni i Bashkimit Evropian. Mendoj se është me rëndësi sepse ajo që Asociacioni bën është që t’ua lehtësojë serbëve aty ku janë shumicë të punojnë së bashku për çështjet e përbashkëta, si përkujdesja shëndetësore dhe arsimimi, ku gjuha është vërtetë e rëndësishme. Jam i bindur se Kosova nuk ka pse të frikohet nga kjo, që qytetarët e Kosovës, nga cilido grup etnik që të jenë, nuk kanë pse ti frikësohen Asociacionit të komunave me shumicë serbe. Mendoj se kur të themelohet ky asociacion dhe kur njerëzit ta shohin si duket ai, atëherë niveli i ankthit të tyre do të bie. Për mua, Asociacioni ka të bëjë me forcimin e sovranitetit të Kosovës mbi të gjithë territorin e saj, eliminimin e strukturave paralale që drejtohen nga një shtet i huaj dhe vendosjen e të gjitha aspekteve të qeverive komunave vendosmërisht përbrenda sferës së dispozitave kushtetuese të Kosovës.
KD: Thuani se Asociacioni nuk përbën kërcënim për rendin e Kosovës, siç është thënë – se mund të shpije drejt një lloj ndarjeje apo krijimi të një situate të ngjashme me Bosnjën…
Delawie: E kemi përvojën e të vrojtuarit të Bosnjës me kalimin e viteve. E dimë për Republikën Serbe. Kjo absolutisht nuk është ajo që, të paktën, qeveria ime synon të krijojë. Ne jemi në kërkim të një zgjidhjeje që e zgjeron sovranitetin e Kosovës e jo që e zvogëlon sovranitetin e Kosovës.
KD: Kur e kemi fjalën te sovraniteti, është edhe një çështje tjetër që është ngritur këtë vit dhe kjo është ajo e transformimit të Forcave të Sigurisë në Forca të Armatosura. Ka pasur dallime përbrenda Kosovës – ndërmjet këndvështrimit të presidentit dhe të qeverisë – dhe qëndrimeve tuaja dhe të NATO-s po ashtu, rreth asaj nëse një gjë e tillë duhet bërë nëpërmjet një ligji të thjeshtë apo nëpërmjet ndryshimeve kushtetuese. Sërish ka plane nga ana e presidencës dhe qeverisë për të lëvizur drejt formimit të ushtrisë përmes ligjit në vend të ndryshimeve kushtetutese. A e shihni këtë si problem?
Delawie: Në rend të parë dua të ceku se nuk ekziston ndonjë shtet tjetër i huaj që i mbështet Forcat e Sigurisë të Kosovës më shumë se Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Ne jemi shumë të lumtur me zhvillimet në FSK gjatë viteve të fundit dhe me aftësinë tonë për të dhënë kontribute të rëndësishme për trajnimet e tyre, doktrinën, pajisjet dhe gjëra të tilla. Unë e mbështes transformimin gradual, profesional dhe transparent të FSK-së në një Forcë të ardhshme të Armatosur të Kosovës, në mënyrë që kjo të jetë një forcë multietnike që i reflekton të gjitha komunitetet e Kosovës. Për të kaluar prej kësaj që është sot në atë që do të bëhet nesër, unë qartazi e mbështes opsionin që kjo çështje të trajtohet nëpërmjet ndryshimit të Kushtetutës së Kosovës. Natyrisht kjo e nënkupton edhe mbështetjen e komuniteteve pakicë përbrenda Kosovës. Mendoj se kjo gjë është e arritshme. Jam i gatshëm të ndihmoj, unë vetë, bashkë me ekipin tim.
Ajo që vërtetë do të dëshiroja ta shoh është më shumë fushatë njoftuese politike të qëndrueshme ndaj të gjitha komuniteteve të Kosovës, përfshirë komunitetin shumicë, të cilat nuk mendoj se e kuptojnë mjaft mirë se çfarë nënkupton e gjithë kjo në aspektin praktik. Dua që veçanërisht komuniteteve pakicë tu shpjegohet: kjo është çka kemi në mendje; ekziston një plan që është publik dhe në internet, e të cilin mund ta lexojnë të gjithë, i cili po ashtu nuk është i drejtuar kundër asnjë grupi, kundër askujt dhe gjëra të kësaj natyrekësisoj. Kështu që vërtetë do të doja të shihja përfshirje më të gjerë politike nga zyrtarët qeveritarë për të shpjeguar se për çfarë në të vërtetë po bëhet fjalë këtu dhe kjo gjë besoj se do të ndihmonte në sigurimin e mbështetjes së domosdoshme për ndryshime kushtetuese.
KD: Pra nuk do të donit që ata thjeshtë ta paraqesin tani projekt-ligjin. Në vend të kësaj, do të prisni që ata të flasin me shoqërinë dhe pakicat, para amandamentimit të Kushtetutës?
Delawie: Kjo njëmend është preferenca ime. Si e kam thënë edhe më më parë, nuk mendojmë se dikush duhet ta ketë të drejtën e vetos mbi transformimin e Forcave të Sigurisë së Kosovës. Dua të shoh shtrirje politike, posaçërisht drejt pakicave të Kosovës, ndaj të gjitha komuniteteve, si e përmenda. Këtë do ta parapëlqeja fuqimisht.
KD: Kur flitet për pakicat, qysh në javën e parë të qeverisë e patëm një incident, nëse do të mund ta quaja ashtu, në të cilin disa qytetarë akuzuan njërin prej ministrave serbë për keqbërje gjatë luftës. Cila mendoni ju se do të ishte mënyra e duhur e trajtimit të akuzave të tilla, jo vetëm për rastin e ministrit Nenad Rikallo, por edhe në raste tjera – besoj se mund të ketë edhe raste tjera në të ardhmen, në të cilat persona në pozita pushteti akuzohen për keqbërje gjatë luftës. Si mendoni ju se duhet vepruar shteti, institucionet, qeveria dhe kushdo tjetër që duhet të merret me këto çështje?
Delawie: Parimi i parë në çdo demokraci është pafajësia derisa të provohet fajësia dhe mendoj se kjo duhet definitivisht të vlejë për këtë rast. Nuk e kam patur ende rastin të njoftohem me ministrin Rikallo. Nuk di asgjë rreth kësaj, përpos informatave që janë dhënë për publikun, por e di se lufta është periudhë e ndjeshme për secilin në Kosovë. Do të shpresoja që akuzat kundër kujtdo të jenë të bazuara mirë, jo vetëm akuza nxitëse që janë taktikë standarde komuniste si në ditët e vjetra dhe shpresoj se askush nuk dëshiron të kthehet në atë kohë. Me sa e kam kuptuar nga shtypi, autoritetet e Kosovës janë duke i hetuar këto pohime dhe mendoj se duhet të përmbyllen hetimet dhe pastaj konkluzat duhet të nxjerren në bazë të tyre.
KD: Pra mendoni se çdo rast tjetër i mundshëm si ky duhet të trajtohet në të njëjtën mënyrë?
Delawie: Ashtu mendoj. Po qe se do të bësh akuza kundër dikujt për krime, pa marrë parasysh se a është ai person politikan, apo shitësh mollash në rrugë, mendoj se duhet pritur hetimet dhe konkluzat e duhura të nxjerren në pajtim me provat e vërteta.
KD: Sapo patëm disa përplasje të vogla me qeverinë e re ne si medie. Jo ne si gazetë në veçanti, por tërë komuniteti i medieve dhe ekziston një ndjesi e presionit mbi gazetarët. Rishtazi ka pasur edhe disa raste tjera, madje edhe të kërcënimeve dhe sulmeve. Cili është mesazhi juaj për qeverinë, opozitën, institucionet, politikanët dhe entitetet tjera publike, kur është në pyetje liria e medieve?
Delawie: Mendoj se liria e medieve është absolutisht një nga elementet më të rëndësishme në një shoqëri demokratike. Një nga presidentët tanë të parë, Thomas Jefferson, ka thënë një herë se po të duhej të zgjidhja midis një qeverie pa medie dhe medieve pa qeveri, do të zgjedhja mediet pa qeveri dhe kjo ka qenë politika e jonë për dyqind e disa vjet në përkrahje të medieve të lira. E pranoj se mediet nganjëherë tregojnë gjëra të cilat nuk dëshironi t’i dëgjoni, nganjëherë thonë gjëra që nuk janë të vërteta, por është parim themelor i demokracisë që mediet të jenë në gjendje të ushtrojnë rolin e tyre në shoqëri. Ato ndihmojnë që qeveria të japë llogari për veprimet e veta, që qytetarët të jenë të informuar se çfarë po ndodh në vend – për të mirë e për të keq. Sigurisht që do t’ia tërhiqja vëmendjen secilit zyrtar në qeveri që të mos bëjë asgjë që do ta kërcënonte pavarësinë e medieve të lira në Kosovë, të cilat mendoj se janë një element i fortë në këtë vend.
KD: SHBA-ja po vazhdon që ta mbështesë Kosovën politikisht dhe financiarisht dhe rishtazi Kosovës iu dhanë 49 milionë dollarë përmes fondit të MCC-së, shumë kjo që do të ishte më e lartë, po të mos kishim pasur problemet me korrupsion, të cilat janë adresuar më pak sesa që pritej. A mendoni se ndihma për Kosovën po i sjell rezultatet e pritura, pasi që kanë kaluar gati 20 vjet të kësaj përkrahje të vazhdueshme financiare dhe të formave tjera?
Delawie: Së pari, mendoj se është me rëndësi të fokusohemi tek elementi pozitiv dhe sipas marrëveshjes me MCC-në, që është agjenci për asistencë e SHBA-së, ne do të punojmë në projekte në shumë prej 49 milion dollarësh kryesisht në fushën e efiçencës në energji dhe atë të sundimit të ligjit. Mendoj se të dyja këto janë të një prioriteti të lartë për SHBA-në në Kosovë. Unë flas për sundimin e ligjit gjatë tërë kohës dhe efiçenca në energji është e rëndësishme për të gjithë ne, kështu që të fokusohemi tek pozitivja: këto janë para të reja, 49 milionë dollarë, që do të jepen përgjatë disa vitesh dhe do të kenë në cak programet specifike drejt rritjes së transparencës dhe sundimit të ligjit, si dhe për përmirësimin e efiçencës në energji në disa qytete dhe shpresojmë se këto projekte do të shtrijnë terrenin për zgjerime në këto fusha, këto janë disi pilot-projekte.
Por, sa i përket pyetjes suaj në mënyrë specifike, SHBA-ja ka dhënë rreth 900 milion dollarë në formë ndihme ekonomike për Kosovën gjatë 18 apo më shumë viteve dhe i shoh rezultatet e kësaj gjatë tërë kohës, pa marrë parasysh se a flitet për mjedra, orendi druri, këpucë, statistika qeveritare, themele të strukturave qeverisëse në Kosovë… në të gjitha këto gjëra ne kemi dhënë kontributin tonë gjatë viteve dhe e shoh tërë kohën. Kështu që them se po ndihma është përdorë në mënyra të mira. A ka pasur ndonjë projekt gjatë viteve që nuk ka shkuar si është pritur? Mbase po, por kjo është jeta, me siguri kjo iu ndodh edhe medieve. Por, ne jemi absolutisht të kënaqur me rezultatet dhe do të vazhdojmë ashtu.
KD: Para se ta përmbyllim, dua t’ju shtroj një pyetje të fundit lidhur me vendimin e kohëmëparshëm të Gjykatës Supreme, e cila shfuqizoi vendimin e mëparshëm të Komisionit Zgjedhor për decertifikimin e disa kandidatëve në zgjedhjet lokale, shkaku i dosjeve gjyqësore. SHBA-ja shprehu keqardhje rreth këtij vendimi. Me çfarë kishte të bënte keqardhja, pasi që midis atyre të decertifikuarve, njëri prej tyre ishte deputet dhe për publikun është pak çudi të lejohesh të kandidosh për parlament dhe të diskualifikohesh në nivelin lokal?
Delawie: Mendoj se është me rëndësi të kuptohet se çfarë ndodhi saktësisht. Deri tani, deri rishtazi, pra përfshirë në zgjedhjet e qershorit, kandidatët vetëcertifikoheshin se nuk janë të dënuar për ndonjë krim, gjë që do ta bënte të paligjshëm kandidimin e tyre. Duke filluar me zgjedhjet lokale, vetëm një muaj më parë, gjykatat i shqyrtuan listat e kandidatëve dhe i krahasuan me bazën e të dhënave të njerëzve që kanë pasur dënime. Pra, në të kaluarën, njerëzit vetëcertifikoheshin se nuk kanë qenë të dënuar. Për zgjedhjet komunale, gjykatat i shikuan emrat dhe i nxorrën emrat që kanë dënime. Pra, ky është dallimi: se a vetëcertifikohesh apo dikush tjetër të miraton.
Jemi të pakënaqur me rezultatin e këtij vendimi, pasi që mendojmë se votuesit kosovarë po kërkojnë kandidatë për asambletë apo kryetarët e komunave që nuk kanë të kaluar kriminale dhe me këtë vendim, këta tetëdhjetë e gjashtë kandidatë apo pa marrë parasysh se cili është numri i tyre, do të jenë në gjendje të kandidojnë.
KD: Por është vendim i Gjykatës Supreme. A po i bie që Gjykata Supreme ka vendosur gabimisht në këtë rast?
Delawie: Përpiqem t’i shmangem e të mos flas për vendimet e gjyqtarëtve, pasi që pavarësia e gjyqësorit është një çështje aq e rëndësishme. Prandaj fola për rezultatin. E rezultati është se këta njerëz me të kaluar kriminale do të jenë në gjendje të kandidojnë. E dimë nga anketat e opinionit publik në Kosovë që qytetarët kosovarë janë të lodhur nga politikanët që veprojnë me pandëshkueshmëri para drejtësisë. Ky rezultat vetëm se e ushqen atë perceptim. E iu takon votuesve kosovarë, shpresoj, për ta pasur këtë gjë parasysh përderisa vendosin vetë, kur të dalin në kutitë e votimit, muajin e ardhshëm.
