Intervista e ambasadorit Delawie me Koha Ditore, 24 shtator, 2018
KD: Meqë jeni në fund të mandatit, doja së pari t’ju pyesja se çfarë do të merrni me vete? Cila është gjëja më e mirë që do ta merrni me vete kur të ktheheni në vendlindje ose kudo që do të shkoni pastaj?
Delawie: Mendoj se do të marr me vete kënaqësinë se është arritur shumë. Dhe unë do të marrë gjërat, siç janë përmirësimet reale në sundimin e ligjit, ta zëmë, mijëra vendime gjyqësore tani po publikohen më rregullisht shumë më shumë në krahasim me vetëm dhjetëra sosh kur kam ardhur këtu. Kemi gjykatat, Gjykatën Supreme që ka adoptuar udhëzuesin për politikën ndëshkimore gjë që është më shumë se çështje teknike, që e bën më të vështirë për njerëzit që kanë miq në pozita të larta të marrin dënime më të ulëta kur dënohen për krime. Me këtë udhëzues tani nëse gjykatësit devijojnë prej tij, atëherë gjykatësit duhet të shpjegojnë pse, gjë që është shumë pozitive. Kemi ndihmuar në ruajtjen e Gjykatës Speciale, që është shumë e rëndësishme për Shtetet e Bashkuara. Pra, gjëra të fushës së sundimit të ligjit.
KD: Sa e vështirë ka qenë të realizohen gjithë këto gjëra për të cilat ju jeni krenar, sidomos për Gjykatën Speciale? E dimë se në dhjetor dhe janar pati mjaft zhurmë për të, sa e vështirë ishte që të shtyhej përpara që të mos shfuqizohej?
Delawie: Ka qenë punë e zorshme. Ka pasur shumë biseda të vështira me një mori njerëzish, ka pasur shumë mesazhe të përçuara publikisht, shumë prej të cilave jam i sigurt ende mund të gjenden në uebfaqen tonë, dhe…. por, për këtë punë jam këtu. Nuk jam këtu për të kryer punë të lehta. Njerëzit e tjerë mund të kryejnë punë të lehta.
KD: Në rregull. Dhe cilat mendoni se do të jenë sfidat e mbetura me të cilat do të merret ambasadori i ardhshëm? Cilat janë dy ose tri gjëra për të cilat do t’i thoshit të kishte kujdes më të madh sepse do të përballet me to?
Delawie: Ende mendoj se sundimi i ligjit është kyç nëse Kosova do t’ia dalë mbanë ose të dështojë dhe megjithëse kemi arritur progres, kemi shënuar një ndryshim të prekshëm, ende ka shumë punë për të bërë dhe mendoj se kjo do të jetë qenësore; vazhdimi i progresit në sundimin e ligjit. E dini, nuk e kam gjetur shkopin magjik. Po ta kisha, do ta tundja dhe do ta zgjidhja problemin. Fatkeqësisht, ajo që ju duhet është punë e mundimshme, angazhim dhe adresim të problemeve, të punohet larg syve, por edhe publikisht për përmirësimin e sundimit të ligjit. Dhe kjo i zgjidh shumë probleme sepse bëhet fjalë për shumë sfida substanciale ekonomike, me shkallën e lartë të papunësisë, por është e vështirë të gjenerohen më shumë vende të reja pune, kur korrupsioni është problem. Një mënyrë për të gjeneruar vende të reja pune është kryesisht që sektori privat të investojë, dhe edhe pse shumë qytetarë të Kosovës duan të investojnë, qytetarët e Kosovës kanë para, edhe ata nuk janë të gatshëm të investojnë këtu për shkak të sfidës së korrupsionit të Kosovës. Kam dëgjuar shumë anekdota…
KD: Cila ju mbetet në kujtesë më së shumti?
Delawie: Si dhënia e mijëra eurove ryshfet për të marrë lejen e ndërtimit për shtëpi. Korrupsioni i imtë – dhjetë mijë euro nuk është edhe aq i imtë, por, e dini… – ka korrupsion, ju e dini më mirë se unë se ka korrupsion në të gjitha nivelet që përnjëmend i acaron njerëzit. Në çdo anketim publik ose kur pyeten njerëzit e Kosovës se cilat janë shqetësimet tuaja më të mëdha për Kosovën, korrupsioni natyrisht se është numër një, nepotizmi është numër dy dhe papunësia zakonisht është në vendin e tretë. Natyrisht se krejt këto janë të lidhura. Kështu që ekonomia është çështje vendimtare, sfida e papunësisë nuk është e lehtë, e me të cilën jemi marrë goxha shumë, por siç e dini nuk është problem afatshkurtër. Dhe pastaj natyrisht se edhe stabiliteti i rajonit, raportet e Kosovës me Serbinë, si mund të kalojmë përtej kësaj bllokadës ku jemi tani dhe të shpenzojmë më pak kohë në çështjen e dialogut me Serbinë që të mund të themi se është zgjidhur dhe të vazhdojmë përpara.
KD: Por saktësisht kjo qenë temë e debatit të tensionuar në javët dhe muajt e fundit… Nocioni se presidenti Thaçi dhe Vuçiqi kanë njëfarë marrëveshje në mendje, që përfshin shkëmbime territoresh. Dhe natyrisht se ne kemi dëgjuar se çfarë kishte për të thënë SHBA-ja deri tani, dhe ka qartësuar deri në njëfarë mase qëndrimin, por duket se ka qenë e në kundërshtim me atë çfarë kemi pritur deri tani ose çfarë do të thoshte Gjermania. Andaj, cili është saktësisht qëndrimi juaj – e di se jeni pyetur shumë për këtë – por, mendoj, sa qartë e shihni rrugën përpara, nga perspektiva e SHBA-së, kur flasim për këtë marrëveshjeje dhe ndryshimin e kufijve dhe shkëmbimin e territoreve?
Delawie: Paj mirë… qëndrimi ynë, mendoj është mjaft i qartë. Vazhdon të jetë ai që të kërkojmë një zgjidhje që vjen organikisht nga të dy vendet, se ne nuk do t’u themi dy vendeve se çfarë marrëveshje duhet të jetë, kjo duhet të vijë prej tyre. Zgjidhja duhet të jetë e qëndrueshme, e pranuar nga qytetarët e dy vendeve, duhet t’i kontribuojë stabilitetit të rajonit në vend se të dobësojë stabilitetin e rajonit dhe mendoj se këto janë gjërat kryesore.
KD: Atëherë cilat do të ishin vijat e kuqe për ju?
Delawie: Unë nuk po flas për zgjidhjet. Zgjidhja duhet të vijë nga Kosova dhe Serbia.
KD: Por, nuk do të thotë se gjithçka që do të vinte nga presidentët do të ishte e pranueshme. Ata mund të dalin me gjithçka…
Delawie: Ne nuk kemi thënë se do të pranojmë gjithçka. Ne kemi thënë se do ta shqyrtojmë zgjidhjen e propozuar dhe se ne do të shprehim shqetësimet tona, nëse do t’i kemi.
KD: A keni folur për këtë me aleatët, sepse duket se ka dallime opinionesh ndërmjet shteteve të ndryshme, ta zëmë, të Grupit të Quintit?
Delawie: Jemi në diskutime të vazhdueshme me aleatët dhe do t’jua lë juve të vlerësoni nëse ka nuanca ose ndryshime në qëndrimet prej njërit a tjetrit vend.
KD: Dialogu ka shkaktuar situatë të tensionuar edhe brenda Kosovës dhe fakti se kemi, nëse mund të themi, bllokadë institucionale, meqë institucionet nuk kanë qenë në gjendje të dalin me një qëndrim të unifikuar për këtë. Kemi Kuvendin që nuk ka qenë në gjendje të dalë me qëndrim, edhe pse shumica e partive parlamentare kanë dalë kundër nocionit të ndryshimit të kufijve. E presidenti vazhdon të shtyjë përpara instruksionet, edhe pse nuk e ka as mbështetjen e partive brenda koalicionit. Si e shihni të ardhmen, jo prej perspektivës ose pozitës së SHBA-së, por prej dikujt që ka parë së afërmi viteve të fundit se si konfrontimet politike përbrenda institucionet që mund ta bllokojnë krejt vendin? Çka mendoni se na pret dhe si mendoni se mund të dalim prej kësaj? Ose çka pritni që të bëjnë ata?
Delawie: Kjo është pyetje e mirë. Unë jam përpjekur që të bëjë të qartë gjatë disa muajve të fundit se procesi i dialogut kërkon legjitimitet demokratik që mungon tani. Mendoj se është punë e Kuvendit që të sigurojë legjitimitet demokratik. Kuvendi nuk ka qenë në gjendje të sigurojë 61 vota për asgjë që lidhet me dialogun, fatkeqësisht. Kjo është pika për të cilën shpresoj se do të vazhdojmë të angazhohemi, kolegët e mi do të vazhdojnë të angazhohen. Çdo zgjidhje që del prej dialogut e që nuk ka ndonjë farë legjitimiteti demokratik do ta ketë të vështirë të pranohet…
KD: … apo të zbatohet…
Delawie: … apo të zbatohet. Kështu që, e kuptoj që partitë politike po shtyhen për pozitën e tyre të brendshme politike, që është krejt në rregull, kjo disi është puna e tyre deri në një shkallë të caktuar. Por, mendoj se njerëzit po ashtu duhet të mendojnë se çfarë është më e mira për vendin. Dhe nuk jam i sigurt nëse mund të thoni se më e mira për vendin është që partia ime të zgjidhet herën e ardhshme dhe ta mbaroni me kaq. Mendoj se nëse jeni në politikë, ju i keni borxh elektoratit që ju zgjodhi që të punoni për të mirën e vendit. Dhe do të më pëlqente të shoh që Kuvendi të dalë me një përkufizim të strategjisë që tregon se çka dëshiron Kosova nga ky dialog? Cilat janë qëllimet e Kosovës? Për çka është Kosova?…Është në rregull që njerëzit të jenë vetëm kundër gjërave, por ata duhet edhe që të jenë për diçka…
KD: A besoni se ata mund ta bëjnë këtë?
Delawie: Oh, unë e di që munden…
KD: Por nuk duan? Të paktën në këtë moment.
Delawie: Kjo nuk ka ndodhur ende. Nuk mund të jeni diplomat nëse nuk jeni optimist dhe unë thjeshtë do të bëhem optimist dhe të them që mendoj se ata mund ta bëjnë, se do të duhej ta bëjnë dhe se duhet të ofrojnë një drejtim.
KD: Le të kalojmë në një çështje tjetër që është rishfaqur gjatë ditëve të fundit, e që është debati që lidhet me transformimin e Forcave të Sigurisë të Kosovës. Në fakt, për këtë gjë Qeveria ka marrë vendim që ta çojë përpara transformimin nëpërmjet ligjit, dhe jo Kushtetutës. Në të shkuarën, SHBA-ja, NATO-ja dhe pjesa më e madhe e vendeve të Perëndimit konsideronin se kjo punë duhet të bëhet nëpërmjet Kushtetutës. A ka ndryshuar qëndrimi apo ju akoma mendoni se kjo nuk është një ide e mirë, pra që të bëhet nëpërmes ligjit?
Delawie: E dini, së pari duhet t’ju them se askush nuk i mbështet Forcat e Sigurisë së Kosovës më shumë se Shtetet e Bashkuara. Dhe unë mendoj se koha e shpalljes së njoftimit, javën e shkuar, nuk ishte e qëlluar. Por mendoj se tani është me rëndësi që liderët e Kosovës të vazhdojnë të punojnë me popullin dhe komunitetet dhe të shpjegojnë se çfarë është gjithë kjo. Mendoj se duhet t’i risigurojnë, sidomos komunitetet pakicë, se FSK-ja do t’i mbrojë të gjithë, përfshirë komunitetet pakicë, dhe njëmend mendoj se është me rëndësi që Qeveria t’i dyfishojë përpjekjet për bashkëpunim me aleatët e NATO-s lidhur me këtë çështje. Për mua është e qartë, si një njeri i NATO-s prej shumë kohësh, se siguria e Kosovës varet shumë prej NATO-s, por do të doja sikur për këtë çështje të kishte më shumë konsultime me vendet e NATO-s para se të merrej vendimi…
KD: Çfarë të keqe kishte me kohën e shpalljes? Çfarë tjetër ndeshet me këtë afat kohor tani?
Delawie: Delegacioni i Kosovës shkoi në Bruksel të hënën e javës së shkuar apo dy javë më parë, ndërsa Qeveria e shpalli vendimin të mërkurën. Pra, ne gjithnjë kemi dashur të ketë konsultime, e nis një punë të hënën dhe të mërkurën…
KD: Pra për shkak të dialogut, ju mendoni se nuk është kalkuluar mirë apo…
Delawie: Ju thatë dialogu. Dua të them, dialogu është i rëndësishëm dhe ne natyrisht nuk duam që gjërat të ngatërrohen, të mos ngatërrohen diskutimet gjatë dialogut. E përmenda më herët se sa e rëndësishme është për Kosovën dhe Serbinë që të arrihet një lloj marrëveshje finale e normalizimit, por ky çast pikërisht tani, unë isha i shqetësuar rreth konsultimeve me NATO-n dhe, e dini, më mirë do të ishte nëse do të kishte pasur më shumë përpjekje për ti përfshirë më shumë aleatët e NATO-s.
KD: Por, argumentet në këtë anë ishin se serbët gjithnjë bllokojnë, thonë se kurrë nuk do ta votonin. Nuk është fjala për komunitetin si tërësi, por për deputetët serbë në Kuvend, të cilët thonë se nuk do ta votojnë këtë dhe Serbia thotë ‘s’ka shanse’. Atëherë si të gjendet mënyra për ta anashkaluar veton serbe, nëse nuk e bëni kësisoj? Cila do të ishte alternativa, kur me Kushtetutë nuk mund të bëhet shkaku i serbëve e ligji nuk bën shkaku se nuk pëlqehet nga aleatët? Si ta bëjmë?
Delawie: Qëndrim yni gjithnjë ka qenë ai që nuk ka veto për këtë. Dhe mendoj se nëse shikojmë përpara, gjëja më e rëndësishme është që të vazhdohet me kujdes, që të përafrohen komunitetet sa më shumë që është e mundur, si dhe të rritet bashkëpunimi me vendet e NATO-s.
KD: Le të kalojmë në debatin e tretë, po ashtu tejet të nxehtë. Po e shihni, ne po zhvillojmë tri debate paralele tejet të nxehta. Ky i treti është rreth çështjes së veteranëve, të ashtuquajturit “veteranë të rremë”. Dhe kjo çështje po dominon sërish për shkak të aktakuzës së ngritur, ani pse ka njerëz që mendojnë se vetë aktakuza ka pësuar ndërhyrje, mbase përmbajtja është shtuar për ta kompromentuar gjithë procesin. Ju keni qenë i zëshëm lidhur me këtë çështje. Pse e konsideroni kaq të rëndësishëm? Kemi biseduar rreth sundimit të ligjit dhe si disa përparime janë bërë, por se duhet të shihet nëse në fakt kjo fushë do të përbëjë një rrëfim suksesi në fund. Sa i rëndësishëm është ky rast i veçantë?
Delawie: Është i rëndësishëm për shumë arsye. Një është ndikimi buxhetor mbi Qeverinë e Kosovës. E di nga shtypi se pensionet për 20000 pensione të supozuar të jashtëligjshme kapin shifrën prej 40 milionë eurosh në vit. Kjo nuk është shifraime, thjeshtë e kam lexuar në shtyp. Pra kjo gjë është me rëndësi. Është me rëndësi po ashtu, sepse ne e dimë nga bota përreth, punojmë kudo, se korrupsioni nis të luftohet përnjëmend vetëm atëherë kur njerëzit kërkojnë që të luftohet. Ky rast duket se ka prekur në tel publikun në Kosovë, përfshirë edhe veteranët e vërtetë. Pra, ky është një shans i jashtëzakonshëm që institucionet gjyqësore të Kosovës të demonstrojnë se për kë punojnë. A punojnë për popullin apo për dikë tjetër? Kështu që, për këtë arsye është i rëndësishëm. Biseda po zhvendoset paksa dhe atë mendoj në një mënyrë jo të dobishme. Ky është një rast i mashtrimit institucional. Ky është një rast që ka të bëjë me atë nëse ky Komision ka miratuar pensionet për individët që nuk i plotësonin kushtet. Kjo nuk ka të bëjë me atë se kush ishte në UÇK. Nuk ka të bëjë me këtë. Fotografitë në uniforma nuk janë provë. Aplikacionet janë provë. Kështu që jam tejet i kënaqur që pashë ngritjen e aktakuzës të premten dhe tani i takon shërbimit prokurorial ta paraqesë rastin dhe sistemit gjyqësor ta gjykojë rastin. Por mendoj se është e qartë se diçka e dyshimtë po ndodh këtu, lista është e keqe, numrat nuk përputhen…
KD: Kemi parë shumë zyrtarë të qeverisë, zyrtarë të partive, disa ndoshta edhe nga opozita, që sulmuan prokurorin që e hetoi këtë rast para se të tërhiqej, por që i vuri kornizat e aktakuzës. Edhe nëse aktakuza ndoshta ka ndryshuar në ndërkohë, megjithatësi e thoni edhe ju, ai e vuri theksin tek rrënja e problemit, tek komisioni dhe të tjerët ofroi prova të qarta për t’u paraqitur para gjykatës. E tani ai po sulmohet drejtpërsëdrejti, në mënyrë të ashpër, me fjalë, madje edhe nga kryeministri, kryetari i parlamentit dhe disa ministra, zyrtarë, ashtu si edhe deputetë që kanë folur shumë kundër tij. A ju duket kjo sulm i drejtë apo është ndikim i pahijshëm dhe ndërhyrje në procesin gjyqësor?
Delawie: Kjo është çështje ligjore, mbase nuk duhet t’i përgjigjem se nuk jam avokat. Mendoj se është e drejtë të thuhet se sulmet ‘ad hominem’, personale, janë duke shpërqendruar nga çështja kryesore, e që është se a iu ka përmbajtur komisioni ligjit. Kjo është pyetja këtu. Nuk është kush është prokuror dhe ku është ai tani, kush është kryeprokurori dhe çka po bën ai. Çështja qëndron tek ajo nëse komisioni e ka ndjekur ligjin. Është fare e thjeshtë, dëshmitë duket të jenë të qarta, janë vetë aplikacionet dhe nuk mendoj se sulmet ‘ad hominem’ i kontribuojnë zgjidhjes së këtij problemi.
KD: Mendoj se jemi duke iu afruar fundit të kësaj bisede, edhe pse ka shumë gjëra që kemi mundur t’i diskutojmë, por mendoj se në përmbyllje, përpos korrupsionit për të cilin folëm në fillim, ka edhe shumë gjëra tjera rreth të cilave njerëzit nuk ndjehen rehat, prej ekonomisë e sundimit të ligjit, procesit demokratik që e përmendëm, deri tek arsimi, shëndetësia, kujdesi social e fusha të tjera. Ata ndjejnë se nuk ka pasur përparim apo madje ka pasur regres në disa prej tyre, ndonëse ju përmendet se ka pasur progres në disa fusha. Por, njerëzit në përgjithësi mendojnë se nuk është mjaftueshëm. Ju do të largoheni tani dhe do ta lini këtë vend në këtë gjendje dhe duke e pasur parasysh që keni qenë në rrjedha të zhvillimeve gjatë tri viteve të kaluara, cila mendoni se do të ishte rruga përpara për trajtimin e këtyre çështjeve tjera, krahas atyre për të cilat po diskutojmë aktualisht, pra çështjet që kanë mbetur në hije, si ekonomia, papunësia, shëndetësia, arsimi, në të cilat SHBA-ja ka ndihmuar shumë. Cili do të ishte mesazhi juaj lamtumirës për kosovarët, jo për ambasadorin e radhës?
Delawie: Në rregull. Do t’i inkurajoja politikanët… e nuk po them se duhet të ketë zgjedhje apo nuk duhet të ketë. Kur janë në pyetje zgjedhjet, ato do të mbahen një ditë, nuk është punë imja të them kur. Sidoqoftë, do të ketë zgjedhje një ditë dhe do t’i inkurajoja politikanët që ta pikturojnë pamjen se si duan të duket e ardhmja dhe t’i lënë votuesit që të vendosin se cilën të ardhme duan. Një pjesë e madhe e diskutimeve të zgjedhjeve të kaluara kanë pasur të bëjnë me të kaluarën dhe pastaj e kaluara vetëm sa përmendet edhe më shumë. Nëse partitë politike garojnë për vizionin e tyre për të ardhmen, se si do të merren me arsimin, jo vetëm të thonë se do ta përmirësojnë arsimin, por si. Shëndetësia, si do të merremi me të, çfarë do të bëjnë. Të konkurrojnë për vizionin e të së ardhmes dhe pastaj votuesit të vendosin se cilin version të së ardhmes e duan. Por sa më shumë të flitet për të kaluarën, aq më shumë do të kaluar do të keni. Me të vërtetë dua të shoh një Kosovë, mendoj se dua ta shoh atë që shumica e njerëzve në Kosovë duan ta shohin: një shtet ku ka sundim të ligjit dhe secili trajtohet i barabartë para ligjit, ku ka rritje ekonomike dhe investitorët mund të ndërmarrin rreziqe dhe të bëjnë biznes, të bëjnë diçka të suksesshme, ku gazetaria dhe shoqëria civile janë aktive dhe fer, pra të gjitha këto gjëra. Kjo është këshilla ime: flisni për të ardhmen, prezantoni vizionin e juaj për të ardhmen dhe pastaj nëse zgjidheni, mundohuni ta krijoni atë të ardhme dhe mundohuni të ecni përpara. Mendoj se është humbje kohe të flitet për të kaluarën.
KD: Si të tejkalohet mosbesimi që është i thellë tani karshi establishmentit politik në përgjithësi, por posaçërisht ndaj atyre që kanë qeverisur deri më tani. Premtimet e tyre nuk do t’i bindin njerëzit, të paktën jo shumicën e njerëzve. Si të rikthehet besimi apo të krijohet ai?
Delawie: Mendoj se me këtë çështje përballemi gjithandej në botë, jo vetëm në Kosovë.
KD: Po, por…
Delawie: Mendoj se duhet të kesh platformë të realizueshme, nëse do të zgjidhem, këtë dua ta arrij. E jo vetëm retorikë,por diçka të njëmendtë. Si do t’ju shpiej juve, qytetarëve të Kosovës, në të ardhmen. Është e zorshme, por varet nga politikanët që ta realizojnë atë. Secili që i pret zgjedhjet e ardhshme, pa marrë parasysh se a mbahen pas tre vitesh, apo ndonjë datë tjetër, do të gjykohen nga qytetarët rreth asaj se çfarë kanë bërë. Dhe çka kanë bërë? Janë disa projektligje në Kuvend tani, që i kemi mbështetur gjatë viteve të kaluara, që janë ligje kundër korrupsionit. Nëse pohoni të jeni parti që e luftoni korrupsionin…
KD: Që nuk janë miratuar?
Delawie:… dhe nuk paraqiteni në parlament madje as për kuorum, atëherë duhet të prisni qytetarët të pyeten nëse njëmend janë ata njerëz kundër korrupsionit, pasi që keni mundur të bëni diçka dhe nuk e keni bërë.
KD. Sa na konsideroni të rëndësishme neve, medieve, që ta vëmë theksin, ta drejtojmë gishtin tek këto raste?
Delawie: Mendoj se është vitale. Mendoj se është jetike. Njerëzit nuk e bëjnë gjithmonë gjënë e duhur dhe ju si media duhet të raportoni për to. Nganjëherë rrëfimet e juaja do ta bëjnë dallimin, e nganjëherë jo. Ky pak a shumë është edhe rrëfimi im jetësor. Mendoj se me rëndësi është të ecet përpara, të mundohet të arrihet diçka, hidhet dritë mbi praktikat më të këqija, por duhet pasur kujdes që nëse identifikoni diçka të keqe apo të gabuar, atëherë më mirë që të keni të drejtë, sepse në të kundërtën zëri juaj herën e ardhshme do të ketë më pak ndikim. Është ky obligim i juaji si gazetarë. Por duhet të ecni përpara. Të identifikoni të këqijat. Nganjëherë është mirë të shkruhet ndonjë rrëfim pozitiv, se dikush ka bërë diçka të mirë, pse jo.
KD: Paj e dini se çfarë thonë…
Delawie: E di lajmi i mirë nuk është lajm…
KD: Ju faleminderit, z. Ambasador.
Delawie: Ju faleminderit, Agron.
